SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23 AĞUSTOS - 13 EYLÜL 1921)

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23 AĞUSTOS - 13 EYLÜL 1921)

Yunanistan, İzmir’i işgal ettiği 15 Mayıs 1919’dan itibaren büyük Yunanistan düşüncesi (Megali İdea)’ni hayata geçirmek için harekete geçmiş, Batı Ege’den Bursa’ya, Kütahya ve Eskişehir’den Uşak ve Afyon’a kadar geniş bir bölgede hakimiyet kurmuştur. Son olarak tek engel gördüğü Mustafa Kemal’i etkisiz hale getirmek amacıyla Ankara’yı hedeflemiştir.

Mustafa Kemal Paşa, Kütahya ve Eskişehir cephelerinde dağılan Türk ordusuna komuta etmek üzere 5 Ağustos 1921’de TBMM’den “Başkomutan” yetkisi almış, seferberlik ilan ederek Tekalif-i Milliye emirlerini yayınlamıştır. 12 Ağustos 1921’de Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak Paşayla beraber Polatlı Alagöz karargahına giderek, ordunun Sakarya Nehri’nin doğusunda ve yaklaşık 100 km’lik bir alanda yeniden konuşlandırılmasını istemiştir. Bu strateji, TBMM’de “geri çekilmek”, “kaçmak” anlamında değerlendirilmiş ve tartışmalara yol açmıştır.[1]

Yunan kuvvetlerinin 14 Ağustos 1921 günü saat 05.00 sıralarında Kütahya, Eskişehir ve Afyon yönünden başlattığı Ankara harekatı, Türk keşif unsurlarınca tespit edilerek baskın özelliğini kaybetmiştir. Ancak harekatına devam eden Yunan kuvvetleri, 18 Ağustos’a kadar Mihalıççık, Emirdağ ve Sivrihisar bölgelerini tek bir kurşun dahi atmadan teslim almıştır. 21 Ağustos’ta Sakarya Nehri’nin doğusuna geçmiş, 23 Ağustos sabahında topçu ateşi desteğinde eş zamanlı olarak üç ayrı bölgeden hücuma kalkmıştır. Bu tarih, Sakarya Muharebesinin başlangıcı kabul edilmiştir.[2]

Mangal Dağı, Yıldız Dağı, Türbe Tepe, Dua tepe, Kartal Tepe, Kara tepe ve Sarıçal Dağı, Beylikköprü, Şabanözü ve Gedikli mevzilerinde çok şiddetli çarpışmalar yaşanmıştır. Bu cephelerde savunma yapan Mehmetçiği geçemeyen düşman, 26 Ağustos’ta Haymana’yı ateş gücünün merkezine getirerek top atışlarıyla dövmeye başlamıştır. 2 Eylül günü muharebenin en stratejik mevkilerinden Çal Dağı’nı ele geçirmiş, 9 Eylül’de Ankara’ya 50 kilometre kalacak kadar ilerlemiştir. Yunan ordusunun top sesleri, Ankara’dan duyulurken milletvekilleri, meclisin Konya’ya mı yoksa Kayseri’ye mi taşınması gerektiğini tartışmıştır.

Fakat düşman gerek Mehmetçiğin kararlı savunmasıyla ve gerekse zorlu arazi şartlarından yorulmuş bir sonraki saldırıya kadar savunmaya geçmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın mutlak beklediği şartlar gerçekleşmişti. Türk ordusunu, 10 Eylül’de stratejik savunma durumundan stratejik taarruza geçirecek emrini; “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz.” sözleriyle ifade ederek piyade ve süvari taburlarımıza bizzat komuta etmiştir. Taarruzun ilk dalgasında Kara Tepe, Çal Dağı, Kartal Tepe, Dua Tepe ve Basrikale gibi önemli mevziler geri alınmıştır. Kesintisiz bir şekilde devam ettirilen ikinci dalga taarruzuyla diğer cephelerde hezimete uğratılan düşman, 13 Eylül’de Sakarya Nehri’nin batısına sürülmüştür. Türk ordusunun taarruzu başarıyla tamamlanmış, telaş ve korku içerisinde geri çekilen düşmanı takip başlatılmıştır.

20 Eylül’de Sivrihisar, 22 Eylül’de Aziziye, 24 Eylül’de Bolvadin ve Çay düşman işgalinden kurtarılmıştır. Düşman takibini, teçhizat ve tahkimat yetersizliği, Büyük Taarruz hazırlıkları nedeniyle durduran Mustafa Kemal Paşa, bütün vaktini yeni bir savaşa ve TBMM çalışmalarına vermiştir. İstiklal Harbi tarihine “subay muharebesi” ismiyle geçen ve 23 Ağustos 1921’de başlayıp 13 Eylül 1921’de sona eren Sakarya Meydan Muharebesinde ordumuz, 14 bin 342 er ve erbaş, 345 subay, 18.480 yaralı zayiatı vermiştir.

Sakarya Zaferi, önemli sonuçlarıyla birlikte bir yıl sonraki Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesinin kazanılmasına, bağımsızlığın elde edilmesine ve cumhuriyetin ilanıyla birlikte ülke geleceğinin belirlenmesine önemli etki yaratmıştır.

Alper UZUNGÜNGÖR

***

Kaynaklar:

(i) Gen.Kur.Bşk. Kurtuluş Savaşı’nda Sakarya Meydan Muharebesi, Anıtlar ve Şehitlikler, Erişim Tarihi:20.08.2023 (https://www.msb.gov.tr).
(ii) Atatürk Ansiklopedisi, Sakarya Meydan Muharebesi, Erişim Tarihi:20.08.2023 (https://ataturkansiklopedisi.gov.tr)

Dipnotlar:

[1] Bu hizmetler için, Ankara, Polatlı, Beypazarı, Konya, Çorum, Yozgat, Kırşehir, Sivas, Kayseri Menzil Müfettişlikleri ve Askerlik Daire Başkanlıklarına görev verilmiştir.
[2] Sakarya Savaşına katılan iki Türk uçağı 18 günde 40 sorti yapmıştır.